Άρθρο της Αφροδίτης Ρέτζιου, προέδρου της Ομοσπονδίας Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας
Όταν εξετάζουμε τις επιπτώσεις της πανδημίας και γενικά και όσον αφορά στο σύστημα της Εκπαίδευσης, πρέπει να ξεκαθαρίζουμε ότι είναι ένα πρόβλημα καταρχήν λαϊκό, ένα πρόβλημα που πρώτα απ' όλους έπληξε τα φτωχά λαϊκά στρώματα. Τα λαϊκά στρώματα βρέθηκαν εκτεθειμένα και αντιμέτωπα με τις τραγικές ελλείψεις ενός εμπορευματοποιημένου συστήματος Υγείας, που ήταν ανοχύρωτο και δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες πριν από την εκδήλωση της πανδημίας, πόσο μάλλον σήμερα, που παραμένει ανοχύρωτο σε μεγαλύτερο βαθμό.
Σε σχέση με τις επιπτώσεις της πανδημίας στα παιδιά υπάρχουν μια σειρά από μελέτες, που δημοσιοποιήθηκαν, οι οποίες δείχνουν ότι συγκριτικά με τους ενήλικες η πανδημία θα έχει σοβαρές μακροπρόθεσμες, δυσμενείς επιπτώσεις στα παιδιά και τους εφήβους. Και ότι το εύρος και η έκταση αυτού του αντίκτυπου σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων ευαλωτότητας, όπως το ηλικιακό στάδιο της ανάπτυξης, η βαθμίδα της Εκπαίδευσης, παιδιά που έχουν ειδικές ανάγκες, η προϋπάρχουσα ψυχική τους κατάσταση, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των οικογενειών τους κ.λπ.
Σε μία ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας που έγινε από τον Γενάρη έως και τον Ιούνη του 2020, που εξετάζει αυτές τις πλευρές στα παιδιά και τους εφήβους, υπάρχουν κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία για το ζήτημα αυτό. Πρόκειται για βιβλιογραφία που περιέχει 16 μελέτες που έγιναν σε άλλες χώρες εκτός Ελλάδας και συσχετίζουν τη διασπορά στα σχολεία, τη μετάδοση στη σχολική μονάδα, στην εκπαιδευτική μονάδα. Όπως προκύπτει, από μόνο του το κλείσιμο των σχολικών μονάδων συμβάλλει στη μείωση της πρόληψης των θανάτων από Covid-19 κατά 2%-4%, που είναι λίγο λιγότερο απ' ό,τι αν χρησιμοποιούνταν άλλες μέθοδοι κοινωνικής αποστασιοποίησης. Είναι αυτό που το κίνημα των εκπαιδευτικών και των γονιών έβαζε από την πρώτη στιγμή και οι μαθητές με τους πολύμορφους αγώνες που αναπτύχθηκαν, ότι εμείς θέλουμε σχολεία ανοιχτά αλλά υπό προϋποθέσεις, με ασφάλεια, που να μορφώνουν.
Από μελέτες που αφορούν παιδιά 3-18 χρόνων, φαίνεται ότι παρουσίασαν εκνευρισμό, ευερεθιστότητα, προσκόλληση στους γονείς ειδικά στην ηλικία την προσχολική 3-6 ετών, άγχος αποχωρισμού, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και διάσπαση προσοχής. Μάλιστα, προέκυπτε αυξημένη ανάγκη επίβλεψης από τους γονείς και άλλου είδους προβλήματα, ψυχολογικά, διαταραχές ύπνου, εφιάλτες, μειωμένη όρεξη για φαγητό κ.λπ.
Αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι το κλείσιμο των σχολείων παγκόσμια επηρέασε αρνητικά το 91% του μαθητικού πληθυσμού. Ειδικά ο περιορισμός, τα περιοριστικά μέτρα που επιβλήθηκαν. Ο περιορισμός στο σπίτι συνδέθηκε με αυξημένη αβεβαιότητα και άγχος που αποδόθηκε κυρίως στο κλείσιμο των σχολείων, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την απουσία μιας δομημένης καθημερινότητας, τη διακοπή της ρουτίνας και κατ' επέκταση την εμφάνιση νωχελικότητας, νωθρότητας, έλλειψης κινήτρων για την ένταξή τους σε διάφορες δραστηριότητες. Γιατί το σχολείο είναι αυτό που προσφέρει ένα καθημερινό δομημένο πρόγραμμα, μια ρουτίνα που είναι ζωτικής σημασίας και αναγκαία προϋπόθεση για την ομαλή υγιή ψυχολογική και συναισθηματική υγεία του παιδιού και του εφήβου. Σε αντίθετη περίπτωση, έχουμε αυτό που λέμε απορρύθμιση της ομοιόστασης. Αυτό το παρατηρούμε ακόμη και από την ηλικία του βρέφους ή του νηπίου, που δεν έχει αίσθηση του χρόνου, και αυτό το άγχος από το οποίο κατακλύζεται καταλαγιάζει όταν υπάρχει ένα δομημένο πρόγραμμα.
Παρά τα υπαρκτά προβλήματα με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, είναι γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν έχει πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα, ώστε να εξασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση των μαθητών σ' αυτήν, που είναι αναγκαστική επιλογή και δεν αναπληρώνει σε κανένα επίπεδο τη διά ζώσης εκπαίδευση. Γι' αυτό είναι επιτακτική ανάγκη να πάρει η κυβέρνηση όλα τα αναγκαία μέτρα, ώστε σύντομα να ανοίξουν τα σχολεία και να εξασφαλιστούν όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις.
Ακόμα κι αν υποθέσει κανείς ότι με κάποιον τρόπο θα αναπληρωθούν τα κενά της διδακτέας ύλης, αυτό είναι μόνο μια πλευρά, καθόλου βέβαια αμελητέα. Το σχολείο όμως δεν είναι μόνο αυτό, είναι το διάλειμμα, είναι η συναναστροφή με τους συμμαθητές. Και σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε: Σχολείο ανοιχτό ή κλειστό όχι μόνο με ποιες προϋποθέσεις για να είναι ασφαλές, αλλά και με ποιο περιεχόμενο και ποιες ανάγκες αυτό θα υπηρετεί. Γιατί με τη φυσική παρουσία του εκπαιδευτικού, του οργανωμένου προγράμματος δραστηριοτήτων και μελέτης, και αυτό προκύπτει και από τη βιβλιογραφία, το παιδί θα τείνει να ασχοληθεί με θέματα που είναι πιο κοντά στα ενδιαφέροντά του. Είναι καθοριστικός ο ρόλος του εκπαιδευτικού, του ενεργητικού του ρόλου στην εκπαίδευση του παιδιού.
Την περίοδο της πανδημίας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκόσμια έχουμε όξυνση των φραγμών, των ταξικών ανισοτήτων και αύξηση της σχολικής διαρροής. Για παράδειγμα, πριν από την επιδημία πάνω από 250 εκατ. παιδιά δεν φοιτούσαν στα σχολεία, ενώ τώρα η πρόβλεψη είναι ότι επιπλέον 23,5 εκατ. παιδιά και νέοι σε όλο τον κόσμο θα εγκαταλείψουν την Εκπαίδευση.
Ταυτόχρονα, πρέπει να εξετάζουμε ποιες είναι οι επιπτώσεις και στα παιδιά που είχανε προδιάθεση ή αντιμετώπιζαν ήδη προβλήματα, παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, παιδιά με διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού. Τι έχουν απογίνει τώρα όλα αυτά τα παιδιά; Στις τραγικές ελλείψεις που υπάρχουν έτσι κι αλλιώς στα ειδικά σχολεία, έρχονται να προστεθούν και οι συνθήκες της πανδημίας.
Αναδεικνύεται όσο ποτέ άλλοτε αυτή η γύμνια της ΠΦΥ, του Κέντρου Υγείας, του κέντρου Ψυχικής Υγείας, που θα συνδέεται με τη σχολική μονάδα, που θα έχει γιατρό, που θα έχει ειδικό σχολικό σύμβουλο, τον ψυχολόγο, τον παιδοψυχίατρο. Κάτι που έτσι κι αλλιώς θα έπρεπε να υπάρχει. Πόσο μάλλον τώρα, που η ανάγκη αυτή είναι μεγαλύτερη. Δεν είναι μόνο η ιχνηλάτηση και η ανίχνευση των κρουσμάτων σε ένα σχολείο ή η διασπορά. Εχει σημασία ποιος έγκαιρα θα εντοπίσει και θα ανιχνεύσει τις επιπτώσεις στην ψυχική και τη σωματική υγεία των παιδιών. Γιατί η πρόληψη, η πρωτογενής πρόληψη, η δευτερογενής, η τριτογενής θεωρείται ανεπίτρεπτο κόστος και σπατάλη για τις κυβερνήσεις διαχρονικά.
Τραγικές είναι οι ελλείψεις σε ολόκληρη την 1η Υγειονομική Περιφέρεια σε ό,τι αφορά την ΠΦΥ, ειδικότερα τις παροχές Ψυχικής Υγείας. Η 1η Υγειονομική Περιφέρεια καλύπτει μια πολύ μεγάλη περιοχή, από τη Φυλή μέχρι και τα Σπάτα, και υπάρχουν μόλις 2 Κέντρα Ψυχικής Υγείας με μόλις 3 ψυχίατρους και 2 σχολικούς συμβούλους με βάση τα στοιχεία του Ιούνη.
Αρα στο ερώτημα σχολείο ανοιχτό ή κλειστό απαντάμε:
Σχολείο ανοιχτό με όρους και προϋποθέσεις τέτοιες που θα εξασφαλίζουνε ότι θα είναι ασφαλές για τα παιδιά, για τους γονείς, για τους εκπαιδευτικούς. Γιατί είναι αναντικατάστατη η διά ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία. Γιατί στην επικοινωνία μας ό,τι τηλε-υπάρχει, σημαίνει διαμεσολάβηση ενός μέσου, δεν είναι άμεση, ζωντανή η επικοινωνία και αυτό έχει την αντανάκλασή του και στην ποιότητα της επικοινωνίας.
Σχολείο λοιπόν ανοιχτό πρέπει να διεκδικήσουμε, ταυτόχρονα όμως δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε μόνο στο σχολείο που είναι ασφαλές, αλλά και στο τι σχολείο μπορούμε και θέλουμε να έχουμε σήμερα. Ενα σχολείο όχι σαν αυτό που στήνει η κυβέρνηση και με τις τελευταίες αλλαγές που έκανε αξιοποιώντας την περίοδο της επιδημίας, όπως η επαναφορά της τράπεζας θεμάτων, το «σχολείο των δεξιοτήτων» που εξοβελίζει οτιδήποτε δεν έχει σχέση με τη στείρα γνωστική διάσταση της μόρφωσης - είτε αφορά την καλλιτεχνική παιδεία είτε αφορά την άθληση, είτε αφορά την ολόπλευρη γνώση. Αυτό, μάλιστα, έχει μεγαλύτερη επίπτωση στα παιδιά που προέρχονται από τα φτωχά λαϊκά στρώματα, γιατί η μοναδική τους διέξοδος ή η μοναδική τους δυνατότητα να έχουν μια δημιουργική απασχόληση, αθλητισμό, μουσική, πρόσβαση στην καλλιτεχνική παιδεία είναι το σχολείο.
Πρέπει να εμπλουτίσουμε το διεκδικητικό μας πλαίσιο με το τι σχολείο θέλουμε σήμερα, συνδέοντάς το και με τα ζητήματα της ΠΦΥ, του Κέντρου Υγείας, του Κέντρου Ψυχικής Υγείας, με τον σχολίατρο, με τους σχολικούς συμβούλους, με τους παιδοψυχολόγους, με τους ειδικούς παιδαγωγούς, με τους λογοθεραπευτές, τους εργοθεραπευτές που θα στηρίζουνε τον μαθητή, τον δάσκαλο και τον γονιό κάτω από όλες τις συνθήκες.
Αναδημοσιεύεται από το Δελτίο της ΟΓΕ, τεύχος 4/Δεκέμβρης 2020.
